Những sự thật về ả đào thông qua một khảo cứu lịch sử và hệ âm luật

Trong Ả Đào: Một khảo cứu về lịch sử và hệ âm luật, tác giả - nhà nghiên cứu âm nhạc Bùi Trọng Hiền chọn cách đi sâu vào các khía cạnh lịch sử, không gian văn hóa và hệ âm luật của chính loại hình nghệ thuật cổ truyền này.

Ngày 1/10/2009, UNESCO đã ghi danh nghệ thuật Ca trù của Việt Nam vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp. Trước đó, ít ai biết trong kho tàng âm nhạc cổ truyền dân tộc có sự tồn tại của một loại hình nghệ thuật mang tên Ca trù.

Cũng không mấy ai biết rằng Ca trù vốn có tên Ả đào, Cô đầu, Hát Ca công, Hát nhà tơ... trong cung vua phủ chúa danh giá thời xưa thì được gọi là Hát cửa quyền.

"Bấy lâu nay, nói đến Ca trù, dư luận xã hội thường nghĩ ngay đến "nhà hát Cô đầu" cùng những thú ăn chơi mà người ta mặc định là "sa đọa, trụy lạc" - tàn dư của chế độ thực dân phong kiến thời đầu thế kỷ 20.

Rất ít ai biết được rằng trong nền âm nhạc dân tộc, Ca trù, hay Ả đào, là thể loại ở tầng bậc kỹ thuật cao với hệ âm luật phức tạp nhất.

Ngược dòng lịch sử, từ nửa đầu thế kỷ 20 trở về trước, Ả đào là một thể loại cổ nhạc chuyên nghiệp, bao phủ khắp các vùng từ miền Bắc trở vào cho đến Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh. Sang nửa sau thế kỷ 20, khi lịch sử sang trang, cuộc chơi của môn nghệ thuật nghìn năm tuổi chấm dứt", trích nội dung sách. 

Trong giới những nghệ nhân cao tuổi cuối cùng của loại hình này lan truyền câu chuyện đào kép trẻ theo Ca trù hiện nay phần lớn đều "đàn hát không có phách, không đúng khuôn khổ".

Qua 7 phần nội dung, độc giả sẽ từng bước đi vào thế giới đầy tính nghệ thuật, đậm tinh thần văn hóa Việt Nam của hát Ả đào, hiểu được lý do vì sao loại hình âm nhạc này được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của thế giới.

Phần 1 - Không gian văn hóa - chức năng xã hội và những hình thức biểu hiện của nghệ thuật Ả đào: Đem đến cái nhìn toàn diện hơn về thể loại nhạc hơn nghìn năm tuổi này.

Phần 2 - Khổ phách - khổ đàn: Làm sáng tỏ những khuôn thước trong bài bản bấy lâu nay vẫn được xem như bí truyền của giới nghề. Mọi vấn đề đưa ra đều được minh họa bằng những ví dụ đoạn nhạc ký âm chi tiết.

Phần 3 - Cung điệu nhạc Ả đào: Với phương pháp tiếp cận mới, hệ thống cung điệu nhạc Ả đào đã được định nghĩa theo cách nhìn khoa học âm nhạc.

Từ đó xác định có bao nhiêu loại cung điệu trong thể loại, cấu tạo các cung điệu ứng với hệ thống bài bản Ả đào. Đây là một trong những phát hiện mới mẻ, quan trọng của công trình.

Phần 4 - Hình thức - cấu trúc bài bản: Thông qua phần này, đào kép thế hệ mới hoàn toàn có thể tiếp cận, nhận diện bài bản một cách dễ dàng và khoa học cũng như hiểu thêm về vai trò, chức năng của chúng trong nhạc Ả đào.

Phần 5 - Nghệ thuật trống chầu: Căn cứ vào lời giảng của nghệ nhân Nguyễn Phú Đẹ, kết hợp tài liệu dạy trống chầu ấn hành từ đầu thế kỷ 20 cùng các căn cứ trong tư liệu, tác giả đã tổng kết toàn diện và từng phần chi tiết nguyên tắc chơi trống chầu của quan viên Ả đào.

Phần 6 - Nhà hát Cô đầu - Góc nhìn lịch sử văn hóa: Đưa ra cách nhìn khác về nhà hát Cô đầu, một cách nhìn nhân văn hơn với thế hệ những nghệ sĩ Ả đào - họ đã trở thành một phần của lịch sử văn hóa dân tộc.

"Trong nền âm nhạc dân tộc, Ả đào/ Cô đầu có lẽ là đề tài nổi trội nhất, đã đi vào thơ ca, văn chương với tư cách một thể loại bao trùm đời sống xã hội từ thành thị tới nông thôn.

Trong đó, rất nhiều tác phẩm nổi tiếng, có chỗ đứng vững chắc trong nền văn học như Ai hát giữa rừng khuya, Thần hổ của TchyA Đái Đức Tuấn, Chiếc lư đồng mắt cua, Đới Roi, Chùa Đàn của Nguyễn Tuân, Đứa con người cô đầu của Kim Lân, hay Giai thoại một chầu hát không tiền khoáng hậu - Thạch Lam thẩm âm của Đinh Hùng...", trích nội dung sách.